Fundacja Firmy Rodzinne w 2015 roku była zaangażowana w szereg działań związanych ze wzmocnieniem pozycji firm rodzinnych wobec innych podmiotów gospodarczych. Swoistym zwieńczeniem tych działań był udział Fundacji w Forum dla Wolności i Rozwoju, którego efektem było powstanie „Białej Księgi”, czyli zbioru dobrych praktyk i rekomendacji zmian do wprowadzenia w polskim prawie.

Druga „Biała Księga” na koncie Fundacji

To już drugi taki dokument, w którego tworzeniu aktywny udział brała Fundacja Firmy Rodzinne. Poprzednim razem miało to miejsce po spotkaniach firm rodzinnych organizowanych w 2014 roku w Kancelarii Prezydenta. Tamta „Biała księga” została złożona na ręce prezydenta, podczas gdy ten urząd sprawował jeszcze Bronisław Komorowski. Efektem ówczesnych działań było wprowadzenie zasady rozpatrywania przez urzędy i izby skarbowe spornych kwestii na korzyść podatnika.

W nowej „Białej Księdze”, która również trafiła do prezydenta – tym razem już do Andrzeja Dudy – znalazły się nowe postulaty, których wprowadzenie w znaczący sposób może poprawić warunki prowadzenia działalności gospodarczej przez firmy rodzinne działające w Polsce.

Spółka dla firm rodzinnych

Kluczową kwestią dla właściwego funkcjonowania biznesów będących własnością rodzin jest zapewnienie bezpiecznego sposobu przekazania przedsiębiorstwa między pokoleniami – w dwóch słowach: bezpiecznej sukcesji. W aktualnie obowiązującym prawie nie ma regulacji, które pozwalałyby na płynną kontynuację działalności po śmierci przedsiębiorcy, który prowadził firmę w formie jednoosobowej działalności gospodarczej.

Obecnie jest to możliwe w wybranych spółkach prawa handlowego. Te z kolei nie stanowią atrakcyjnej formy prawnej prowadzenia firmy z uwagi na obciążające przedsiębiorcę wymagania formalne i biurokrację w kontaktach z urzędami. Nie można przy tym zapominać o kwestii kosztów prowadzenia spółek prawa handlowego, w tym kosztach obsługi pełnej rachunkowości oraz o braku elastyczności w kształtowaniu wewnętrznych relacji w takich spółkach.

Mając na względzie niewątpliwe ograniczenia w prowadzeniu spółek, wielu przedsiębiorców rodzinnych decyduje się więc na trwanie w formie jednoosobowej działalności gospodarczej. Pomijając kwestię transferu międzypokoleniowego, taka forma prawna stwarza również trudności w obszarze rozdzielenia finansów firmy od finansów prywatnych, a także zaliczenia w koszty prowadzenia działalności wynagrodzeń współmałżonka i małoletnich dzieci przedsiębiorcy.

Najważniejsza jednak wydaje się w tym układzie kwestia sukcesji. Jak wynika z badań, obecnie w Polsce 78% firm jest zarządzanych przez pierwsze pokolenie, co oznacza, że w najbliższym czasie będą musiały się mierzyć z sukcesją. To niezwykle trudny i skomplikowany proces – nawet gdy jest zaplanowany. A co dopiero w sytuacji, gdy sukcesja musi nastąpić – w przypadku nagłej śmierci przedsiębiorcy.

Rozwiązaniem problemu z sukcesją firmy, a przy tym nadmiernej biurokracji oraz rozdzielenia zasobów firmowych od prywatnego majątku przedsiębiorcy może być wprowadzenie do regulacji nowej formy prawnej spółki – dedykowanej biznesom rodzinnym.

Zgodnie z koncepcją, nad którą Fundacja Firmy Rodzinne pracowała wspólnie z kancelarią prawną Wardyński i Wspólnicy, kancelarią Savas oraz firmą doradczą Grant Thornton, będącą Partnerem Fundacji, powinna powstać forma uproszczonej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Zgodnie z założeniami przedstawionymi w „Białej Księdze”, spółka taka charakteryzowałaby się następującymi cechami.

Nowa forma spółki posiadałaby osobowość prawną – tak jak klasyczna spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Jednak w odróżnieniu od niej byłaby ona transparentna podatkowo, co oznacza, że wypracowany przez nią zysk byłby opodatkowany dopiero na poziomie wspólników. Ponadto nie występowałaby w niej konieczność prowadzenia pełnej rachunkowości (przynajmniej w granicach pewnego pułapu przychodów). Ostatecznie – spółka mogłaby emitować udziały nieme, dzięki którym nestorzy i nieaktywni w zarządzaniu członkowie rodziny mogliby mieć wgląd w sprawy spółki dzięki zapewnionej obecności na zebraniach wspólników, a przede wszystkim – zapewnione zabezpieczenie finansowe. Istotnym zastrzeżeniem postulowanym w tym rozwiązaniu – co należy dodatkowo podkreślić – jest ograniczenie składu wspólników tylko do osób fizycznych.

Dzięki takiej konstrukcji prawnej wszyscy członkowie rodziny mogliby zostać udziałowcami spółki w ustalonej wcześniej (np. na mocy konstytucji rodzinnej) proporcji, jednak bezpośredni wpływ na zarządzanie mieliby tylko aktywnie zaangażowani w pracę na rzecz spółki.

Takie rozwiązanie znacząco przybliżyłoby nasz system prawny do uwarunkowań, które znajdujemy w państwach o wyższym poziomie rozwoju gospodarczym, gdzie firmy rodzinne mają lepiej ugruntowaną pozycję, niż ma to miejsce w Polsce. Podobną formułę działania firm rodzinnych możemy odnaleźć w Wielkiej Brytanii, Danii, Luksemburgu oraz Stanach Zjednoczonych. Jak się jednak okazuje, nie jest to rozwiązanie znane tylko w „starych” gospodarkach, bowiem na liście przykładowych państw, gdzie ono funkcjonuje, znajdziemy również Estonię.

Kluczowa rola przedsiębiorców w rozwoju gospodarczym kraju

Jak podkreśliła we wstępie do „Białej Księgi” prof. Barbara Piontek, Sekretarz Generalna Forum dla Wolności i Rozwoju, przedsiębiorcy zasługują na wsparcie ze strony władz, bowiem to oni dostarczają państwu realnych wpływów, to oni dają miejsca pracy i zapewniają rozwój gospodarki. Jednocześnie ponoszą oni całkowite ryzyko swojego funkcjonowania, a przy tym narzuca im się dodatkowo największe obostrzenia i zakazy. Oni podlegają największej kontroli Państwa.

Dlatego w swojej części „Białej Księgi” Fundacja Firmy Rodzinne postuluje wprowadzenie do Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej preambuły, która będzie opisywać generalne zasady kształtujące relacje przedsiębiorcy z organami administracji państwowej oraz przepisami deregulującymi i upraszczającymi zasady prowadzenia działalności gospodarczej. Proponowana treść preambuły ma następujące brzmienie:

Parlament Rzeczypospolitej Polskiej zważywszy, że działalność gospodarcza ma fundamentalne znaczenie dla rozwoju gospodarczego Polski i zapewnienia dobrobytu jej obywateli, mając na uwadze konieczność stwarzania optymalnych warunków dla jej prowadzenia i rozwoju oraz uznając tę konieczność za priorytet w działaniu organów administracji państwowej, doceniając wkład przedsiębiorców w rozbudowę gospodarki narodowej, uchwala niniejszą ustawę.

Równe traktowanie przedsiębiorców

Mając na względzie kluczową rolę przedsiębiorców w gospodarce, należy im również zapewnić równą pozycję w relacjach z innymi podmiotami. Z tego wynika, że powinien zwiększyć się udział przedsiębiorców w procesie stanowienia prawa.

Dużą poprawę w tym zakresie – jak sądzą twórcy sformułowanych w „Białej Księdze” rekomendacji – może zapewnić utworzenie powszechnego samorządu przedsiębiorców. W parze z tym powinno iść włączenie organizacji przedsiębiorców do rady dialogu społecznego.

Samorząd gospodarczy przedsiębiorców wyposażony w kompetencje związane z wyrażaniem opinii i zajmowaniem stanowisk połączone z koniecznością kierowania projektów ustaw i innych aktów prawnych do jego oceny będzie miał szanse na zrównanie statusem z reprezentacją innych grup społecznych w publicznej debacie. Trzeba bowiem pamiętać, że analogiczne uprawnienia posiadają organizacje pracodawców oraz pracowników w radzie dialogu społecznego.